El republicanismo en Santiago de Compostela (1868-1874): una aproximación a sus bases sociales, movilización y prensa

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.5944/etfv.37.2025.42739

Palabras clave:

Siglo XIX; Santiago de Compostela; culturas políticas; republicanismo; prosopografía

Resumen

El presente artículo parte de un estudio prosopográfico sobre la militancia republicana compostelana con el fin de analizar su socialización política y movilización durante el Sexenio Democrático (1868-1874). La ciudad de Santiago de Compostela, fuertemente marcada por la presencia del arzobispado y de la universidad constituye un espacio ideal para el análisis de la politización durante una coyuntura de apertura democrática. La investigación ha demostrado la existencia de una estimable fuerza republicana que se dejó notar en las calles, en los espacios asociativos, en la prensa, así como en la organización del Partido Republicano Federal. Con este trabajo se ha intentado suplir, en parte, el vacío historiográfico existente alrededor de este movimiento político en Galicia.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Agulhon, Maurice et. al.: La politisation des campagnes au XIXe siècle, France, Italie, Espagne, Portugal et Grèce. Rome, École Française de Rome, 2000.

Agulhon, Maurice: Política, imágenes, sociabilidades. De 1789 a 1989. Zaragoza, Prensas de la Universidad de Zaragoza, 2016.

Alfeirán Rodríguez, Xosé y Romero Masiá, Ana: Republicanismo coruñés. Aproximación histórica e selección documental, 1868-1936. A Coruña, Archivo Municipal, 2001.

Andreu Miralles, Xavier y Burguera López, Mónica: «Culturas políticas e identidades colectivas después del giro cultural: nación y género en la historiografía española contemporánea», en Historia y Política, núm. 50 (2023), pp. 71-104.

Arnabat i Mata, Ramón y Duch Plana, Montserrat (coords.): Historia de la sociabilidad contemporánea: del asociacionismo a las redes sociales. Valencia, Universitat de València, 2014.

Barral Martínez, Margarita: Montero Ríos e Compostela. Un feudo clientelar. Santiago de Compostela, Consorcio de Santiago, 2007.

Barreiro Fernández, Xosé Ramón: «Aproximación metodológica al estudio del federalismo republicano en Galicia: 1869-1874», en Actas de las I Jornadas de Metodología Aplicada de las Ciencias Históricas, Vol. 4, 1975 (Historia Contemporánea), pp. 303-314.

Barreiro Fernández, Xosé Ramón: Parlamentarios de Galicia. Biografías de deputados e senadores (1810-2001), Tomos I e II. Parlamento de Galicia e Real Academia Galega, Santiago de Compostela, 2010.

Barreiro Fernández, Xosé Ramón: «De la tutela eclesiástica a los inicios de la andadura burguesa (1808-1875)», en Portela Silva, Ermelindo (Coord.): Historia de la ciudad de Santiago de Compostela. Universidade de Santiago de Compostela. Santiago de Compostela, 2003, pp. 433-476.

Belaustegui Bedialauneta, Unai: «La base social de la cultura política republicana: prosopografía del republicanismo (1868-1923)», Historia Social, nº 92 (2003), pp. 3-22, https://www.jstor.org/stable/26543254 [Consultado el 18/04/2023]

Berjoan, Nicolas, Higueras Castañeda, Eduardo y Sánchez Collantes, Sergio (eds.): El republicanismo ibérico contemporáneo: recorridos y perspectivas. Madrid, Casa de Velázquez, 2021.

Bértolo Ballesteros, José Manuel: «Xenealoxía e heráldica dos Ballesteros del Mazo desde o século XVI ata os nosos días», Asociación Cultural Estudios Históricos de Galicia, 2023, https://www.estudioshistoricos.com/?p=2261 [Consultado el 22/01/2024]

Bru Sánchez-Fortún, Alberto: «Primera República y voluntarios armados. Los 80 batallones francos del general Socías», Hispania, vol. LXXXI, nº 267, enero-abril (2021), pp. 159-193, https://doi.org/10.3989/hispania.2021.006 [Consultado el 7/02/2023]

Cagiao y Conde, Jorge: «1873: O federalismo do Centro de Iniciativa(s) para Galicia ou o silencio normativo dun na historiografía galega», Novas Achegas ao Estudo da Cultura Galega II. Enfoques socio-históricos e lingüístico-literarios, 2012, pp. 389-402, https://ruc.udc.es/dspace/handle/2183/13249 [Consultado el 13/11/2023]

Checa Godoy, Antonio: El ejercicio de la libertad. La prensa en el Sexenio Revolucionario (1868-1874). Madrid, Editorial Biblioteca Nueva, 2006.

Cores Trasmonte, Baldomero: O libro negro da Galicia electoral. Santiago, Aktual, 1978.

De la Fuente Monge, Gregorio: «La revolución de 1868 y la continuidad del personal político», Ayer, nº 29 (1998), https://revistaayer.com/articulo/1003 [Consultado el 20/09/2023]

Duarte, Ángel: «El municipio republicano sostén de la democracia y refugio en la tempestad», en Forcadell Álvarez, Carlos y Romeo Mateo, María Cruz: Provincia y nación: los territorios del liberalismo. Zaragoza, Institución Fernando el Católico, 2006, pp. 101-122.

Duarte, Ángel: El republicanismo: una pasión política. Madrid, Cátedra, 2013.

Grandío Seoane, Emilio (Ed.): República e republicanos en Galicia. A Coruña, Ateneo Republicano de Galicia, 2006.

Guereña, Jean Louis (ed.): Cultura, ocio, identidades: espacios y formas de la sociabilidad en la España de los siglo XIX y XX. Madrid, Biblioteca Nueva, 2011.

Gutiérrez Lloret, Rosa Ana: «Sociabilidad política, propaganda y cultura tras la revolución de 1868. Los clubes republicanos en el Sexenio Democrático», Ayer, 44 (2011), https://revistaayer.com/articulo/824 [Consultado el 16/10/2024]

Higueras Castañeda, Eduardo: «Radicales y federales de Cuenca en el proceso democratizador de 1868 a 1873», Hispania Nova. Revista de Historia Contemporánea, nº 12 (2014), https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=4582541 [Consultado el 22/01/2024]

Higueras Castañeda, Eduardo y Belaustegi Bedialauneta, Unai: «Entre la ruptura y la continuidad. La democratización y sus límites en el Sexenio», Investigaciones históricas: Época moderna y contemporánea, núm. 37 (2017), pp. 1-7.

Higueras Castañeda: «Las elecciones serán todo lo puras que puedan serlo en España. La corrupción electoral durante el reinado de Amadeo de Saboya (1871-1872)», en Riquer i Permanyer, Borja de (dir.) et alii: La corrupción política en la España contemporánea: un enfoque interdisciplinar. Madrid, Marcial Pons, 2018, pp. 531-544.

Jaén Milla, Santiago: «La modernización de la política republicana durante el Sexenio Democrático (1868-1874): el modelo jiennense», Alcores, 18 (2014), pp. 139-161,

https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=5728795 [Consultado el 06/09/2023]

Jaén Milla, Santiago: Democracia, ciudadanía y socialización política en una sociedad agraria: el republicanismo en Jaén (1849-1923). Jaén, Universidad de Jaén, 2012.

Maza Zorrilla, Elena: Discurrir asociativo en la España Contemporánea (1839-1941), Valladolid, Universidad de Valladolid, 2017.

Miguel González, Román: «Las culturas políticas del republicanismo histórico español», Ayer, 53 (2004), pp. 207-236.

Miguel González, Román: La pasión revolucionaria: culturas políticas republicanas y movilización popular en la España del siglo XIX. Madrid, CEPC, 2007.

Miguel González, Román: «La república obrera: cultura política popular republicana y movimiento obrero en España entre 1834 y 1873», en Cabrero Blanco, Claudia et alii (Coords.): La escarapela tricolor: el republicanismo en la España contemporánea. Oviedo, KRK, 2008, pp. 21-54.

Morales Muñoz, Manuel: «Culturas políticas y sociabilidad en la democracia republicana», en Serrano García, Rafael (Dir.): España, 1868-1874: nuevos enfoques sobre el Sexenio Democrático. Valladolid, Junta de Castilla y León, 2002.

Morales Muñoz, Manuel: «El republicanismo ochocentista: escuela de ciudadanía», Ayer, núm. 45 (2002), pp. 305-322.

Moreno González, Xan: «A Primeira Internacional en Galicia», en Barreiro Fernández, Xosé R. et alii: O movemento obreiro en Galicia: catro ensaios. Vigo, Edición Xerais, 1990.

Moreno González, Xan: «Republicanismo federal e milicia cidadá na Coruña durante o sexenio democrático (1868-1874)». En: Alfeirán Rodríguez, Xosé y Grandío Seoane, Emilio: El republicanismo coruñés en la historia. A Coruña, Ayuntamiento de A Coruña, 2001.

Moreno González, Xan: «Federalismo y regionalismo en la Galicia de la Restauración». En: Estudios de Historia Social, 28-29, 1984, pp. 455-466.

Muñoz Jiménez, Antonio: «El amanecer de la democracia en España. Estudio prosopográfico de las élites parlamentarias andaluzas durante la Primera República Española (1873-1874)», en Investigaciones Históricas, época moderna y contemporánea, 43 (2023), pp. 637-669. Recuperado de Internet: https://revistas.uva.es/index.php/invehisto/article/view/8268 [Consultado el 2/12/2023]

Penche González, Jon: Republicanos en Bilbao (1868-1937). Bilbao, Servicio Editorial de la Universidad del País Vasco, 2010.

Pérez Garzón, Juan Sisinio: Milicia nacional y revolución burguesa: el prototipo madrileño, 1808-1874. Madrid, Editorial CSIC, 1978.

Pérez Garzón, Juan Sisinio: Contra el poder. Conflictos y movimientos sociales en la historia de España. Granada, Ed. Comares S.L., 2015.

Pérez Ledesma, Manuel y Sierra, María (Eds.): Culturas políticas: teoría e historia. Zaragoza, Institución Fernando el Católico, 2010.

Pérez Rodríguez, Ana Cristina: Administración, gestión y poder político en el Ayuntamiento de Santiago de Compostela (1845-1868). Universidade da Coruña, 2012. Recuperado de Internet: https://ruc.udc.es/dspace/handle/2183/10058 [Consultado el 7/10/2023]

Pérez Roldán, Carmen: El Partido Republicano Federal 1868-1874. Madrid, Endymion, 2001.

Pernas Oroza, Herminia: Las clases trabajadoras en la sociedad compostelana del siglo XIX. Santiago de Compostela, Nigra Imaxe e Consorcio de Compostela, 2001.

Peyrou, Florencia: La Primera República. Auge y destrucción de una experiencia democrática, Madrid, Akal, 2023.

Sánchez Collantes, Sergio: El pueblo a escena: republicanismo y tradición democrática en la Asturias del siglo XIX, Oviedo, RIDEA, 2019.

Sánchez Collantes, Sergio: «Una visión global sobre el republicanismo en Asturias durante el siglo XIX». Historia Contemporánea, nº 38 (2009), pp. 191-217. Recuperado de Internet: https://ojs.ehu.eus/index.php/HC/article/view/2736/0 [Consultado el 02/12/2023]

Sánchez Collantes, Sergio: «Ideología política y composición social de los Voluntarios de la Libertad: algunas notas sobre el caso asturiano, 1868-1874», en González Madrid, Damián A., Ortiz Heras, Manuel, Pérez Garzón, Juan Sisinio (Coord.): La Historia: Lost in translation?. Cuenca, Ediciones de la Universidad de Castilla la Mancha, 2017, pp. 1121-1132.

Sánchez Collantes, Sergio e Higueras Castañeda, Eduardo: «El pueblo en masa: el impulso republicano y radical a la movilización política del Sexenio Democrático (1868-1874)», Bulletin d’Histoire Contemporaine de l’Espagne [En línea], 55 (2020). Recuperado de Internet: https://journals.openedition.org/bhce/1837 [Consultado el 02/03/2024]

Valín Fernández, Alberto: Galicia y la masonería en el siglo XIX. Sada. Ediciós do Castro, (1990).

Vázquez Vilanova, José Antonio: Clero y sociedad en la Compostela del siglo XIX. Santiago de Compostela, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 2004.

Villena Espinosa, Rafael y Serrano García, Rafael: «Revolución democracia y constitución», Bulletin d’Histoire Contemporaine de l’Espagne, núm. 55 (2020). Recuperado de Internet: https://journals.openedition.org/bhce/1408 [Consultado el 26/01/2024]

Viroli, Maurizio: Republicanismo, Santander, Ediciones Universidad de Cantabria, 2014.

Descargas

Publicado

2025-12-05

Cómo citar

Vicente Franqueira, I. (2025). El republicanismo en Santiago de Compostela (1868-1874): una aproximación a sus bases sociales, movilización y prensa. Espacio Tiempo y Forma. Serie V, Historia Contemporánea, (37), 127–155. https://doi.org/10.5944/etfv.37.2025.42739

Número

Sección

Miscelánea

Artículos similares

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 > >> 

También puede Iniciar una búsqueda de similitud avanzada para este artículo.